As fervenzas que nunca verei. Novo artigo na Revista Galega de Educación

Eu, como moitos dos pais e nais que agora mesmo estamos a camiñar polo Ensino Público Galego, iniciei a miña educación formal nos anos 60 da ditadura franquista, son deses nenos que cantamos himnos indignos, que rezabamos ao entrar no colexio, que estabamos nun lado da clase porque no outro estaban as nenas, sempre separadas, que aprendemos lendas disfrazadas de historia, e historias falseadas e interesadas.

Tamén era un neno urbano, con ese urbanismo limitado que había na Galiza daqueles anos, onde tres pasos por diante dos ladrillos estaban as sebes , e onde a vida presuntamente refinada daquelas cidades topaba de contado coa normalidade rural do País, que empapaba a realidade toda, e que por sorte impedía, moito máis que agora, é certo, que fósemos demasiado inconscientes do que nos arrodeaba.

Con aqueles vimbios de coñecemento esotérico de contos de fadas e demos, e de falso desapego da contorna que semellaba mancharnos no canto de debuxarnos, xeracións e xeracións de mozos e mozas fomos medrando como puidemos e nos deixaron, e adquirindo coñecementos que nos presentaban como imprescindíbeis para a nosa vida futura, ben tiveramos aspiracións a contábel ou a bombeiro, coma se a formación presuntamente global que nos introducían a golpes de regra, berros e castigos fose a única posíbel, a única necesaria, e a única que podería cambiar o noso natural destino de miseria por un traxe, unha gravata, e un soldo cumprido.

Grazas a esa formación souben, xa non os lembro, incontábeis nomes de lugares: ríos dos que coñecía todo o seu decorrer de memoria, países que sempre eran dunha cor uniforme, cordilleiras en lugares dispares, que xuntaban nun mapa que para min nunca foi real lugares con nomes que eu non xulgaba por certos, montañas de alturas incríbeis e lagoas con moitas vogais. Alguén explicábanos cales eran os costumes das persoas que vivían naqueles espazos, e tentaban convencernos de que formabamos parte do mesmo mundo, unha empresa que nunca conseguían porque era como ser parte do conto que lías , coma viaxar co Capitán Trueno.

Podería falar sobre os problemas de matemáticas que contaban cereais de fóra que eu non coñecía, que medían distancias de centos de quilómetros que eu non vía posíbeis, das lecturas que describían costumes, persoas, lugares, ideas e familiaridades que nos resultaban tan arredadas coma inventadas. Poderíamos falar da xeografía de papel, a que consistía en ser quen de poñer nun mapa mudo un nome que non era teu, no medio dun espazo que só era un anaco nunha folla branca. Tamén dos animais imaxinados, porque coñecemos elefantes antes que porcos, voitres antes que galiñas, percas antes que troitas.

E a Historia, con maiúscula por suposto, a Historia Fabulosa que non era nosa, aqueles que alí contaban eran heroes de novela, xente que andou por aqueles camiños de papel, acompañados dos animais falsos, facendo cousas que ninguén facía, nin nunca fixera, máis conto, máis lenda.

Este conto sobre o pasado turbio que a moitos nos tocou vivir tería sido só unha mala lembranza, se non fose porque de adultos tivemos que facer o camiño que non fixeramos de nenos, houbo que aprender os montes que tiñamos ao carón, os ríos dos que estabamos a beber, as fervenzas que si poderiamos coñecer. Tamén aprendemos cales eran os animais de noso, as paisaxes e os climas que teriamos que aturar toda a vida, e coñecemos a historia, a historia de veras, a que se escribe en minúscula porque é a da xente, a que protagonizaron as avoas das nosas avoas na terra real que as coñeceu e que agora pisamos.

Todo ese re-coñecemento trouxo de seu un froito inesperado: ao coñecer o que tiñamos ao carón, o que nos identificaba coa terra, coa xente, coa historia, fomos lentamente comprendendo quen eramos, asentamos en nós propios, e a nosa fala comezou a dicir o que era acaído dicir; ao andar os camiños comprendemos as distancias, e ao escoitar os contos de atrás comezamos a medir o tempo, e ao aprender o noso, vivimos a diferenza e aprendemos tamén o alleo.

Máis esa aprendizaxe chegou tarde, para moitos e moitas nunca deu chegado porque tiveron que marchar antes e xa nunca tiveron un lugar a onde pertencer, para outros e outras non chegou porque a vida non foi quen de agasallalos con alguén que lles ensinara, outra xente non tivo tempo, algúns tampouco quixeron porque abrirse ao coñecemento fai dubidar das propias crenzas, e iso dá medo.

Isto contado foi a ditadura, e pensamos que morrera. Durante moitos anos enchéusenos o corazón a dicir: “aos meus fillos non lles ha pasar o mesmo”, eles han mamar o seu País, a súa realidade, eles han aprender do inmediato para chegar moi lonxe, afianzados no que é de seu para que esa sexa a súa permanente referencia.
Máis pasaron xa moitos anos dende que morreu aquel home, e aquel réxime, e moitos anos máis tarde a nosa mocidade continúa a non coñecer o que os arrodea, continúa estudando nos libros, con exemplos arredados, o que pasea, ve, sente, ule e palpa todos os días.

A escola continúa a ser un lugar onde a aprendizaxe vai por un camiño diferente da realidade, onde o coñecemento sempre teoriza sobre un contexto no que ninguén vive, sobre unha realidade social que pertence a outros, na que residen outros.

Semella ser pouco correcto dicir que non cómpre estudar o que é alleo denantes de estudar o que é propio, máis aínda nun momento no que o discurso oficial indica a conveniencia de bilingüismos abertos, de currículos amplos, de mestizaxes de coñecemento; porén, eu quixera defender esa filosofía, quixera dicir que non é útil, aínda que sexa posíbel, estudar outra lingua mentres non coñezamos ben a propia; non o é tampouco viaxar coa imaxinación a lugares que convertemos en illas na memoria porque non andamos o camiño intermedio que nos pode levar a eles; non o é coñecer os costumes doutra xente sen ter afirmado e asegurado as nosas, para logo aprender no contraste, mesmo criticar o propio coa seguranza de quen critica o que coñece e pode mellorar.

A Escola Pública Galega, tomada por un falso Grial de modernidade que só ten como razón de ser a sua entrega ás empresas privadas do sector, ten que volver a mirar para si propia, recoñecer o seu lugar, e deseñarse dende aquí, cos medios de aquí, na lingua de aquí, cos pes nesta Terra, e nesta Xente, para logo aprender o que existe no mundo, e que só pode aprenderse como consecuencia do fondo coñecemento do que aquí existe, alenta, vive, e perdura.